حرکت این پرندگان از مبدا بسته به آغاز سرما و شدت آن درمناطق شمالی دارد. کارشناسان می‌گویند امسال سرمای زودرس در نقاط مبدا از جمله سیبری، قزاقستان وترکمنستان، سبب شده پرندگان کوچنده کمی زودتر دست به مهاجرت هر ساله بزنند.
اکنون یک ماه از ورود خوتکای ابرو سفید به تالاب‌های میانکاله و انزلی می‌گذرد. همچنان‌که این روزها تالاب‌های امیر کلایه، سلکه و دیگر محل‌های زمستان گذر، میزبان انواع پرندگان کوچنده نظیر کاکایی لب آبچر هستند، فلامینگوها، اردک‌های کله سبز، قوها، حواصیل‌ها، ماهی خورها و دیگر پرندگان هم از راه می‌رسند.
شکار غیرمجاز، دلسوزی‌های غیرمسئولانه، تخریب زیستگاه‌ها و خشک شدن تالاب‌ها عواملی است که هرسال حیات این پرندگان را تهدید می‌کند به همین دلیل هر سال ازشمار این پرندگان کاسته می‌شود.
دکتر اسماعیل کهرم، استاد محیط‌زیست و پرنده شناس، در این باره به همشهری گفت: آنچه امروز امنیت پرندگان کوچنده را تهدید می‌کند شکار بیش از حد مجاز پرندگان است به‌طوری که سال گذشته با وجود آنکه سازمان محیط‌زیست، صید پرندگان را ممنوع اعلام کرده بود اما شاهدان عینی و محلی‌ها گزارش دادند که شکارچیان غیرمجاز بی‌توجه به قوانین به جان پرندگان افتاده‌اند به‌طوری که در حوالی آشوراده- یکی ازمکان‌های زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر – صدای گلوله شکارچیان در ساعات اولیه صبح، لحظه‌ای قطع نمی‌شده است.
البته صید بی‌رویه، سال‌هاست که گریبان پرندگان مهاجر را گرفته به همین دلیل است که سال گذشته تعداد فلامینگوها، قوها و مرغابی‌های مهاجر در زیستگاه‌های شمالی 5 هزار بال سرشماری شد در حالی که این تعداد، سه دهه پیش بالغ بر 70 هزار بال گزارش شده است.
دلسوزی، بلای جان پرندگان کوچنده
وی دلسوزی‌های غیرمسئولانه را از دیگر عوامل تهدید‌کننده پرندگان کوچنده عنوان کرد و افزود: سال گذشته بالغ بر 4 هزار قوی مهاجر در اطراف فریدونکنار فرود آمدند. در این میان جمعی از مردم علاقه‌مند به محیط‌زیست از روی دلسوزی با جمع کردن پول از طرفداران حیوانات، برای این پرندگان دانه تهیه کردند.
این کار گرچه قابل ستایش است اما از نظر علمی درست نیست و تبعات ناگواری دارد. از جمله سبب می‌شود این پرندگان در محل باقی بمانند زیرا یکی از دلایل مهاجرت کمبود غذاست. درحالی که اگر قوها به حال خود رها می‌شدند به زیستگاه‌های نواحی مرکزی و جنوبی کشور روی می‌آوردند و این سبب می‌شد تا فشاری روی یک زیستگاه نباشد.
نکته دیگر اینکه ماندن قوها دریک نقطه سبب تجمع حیوانات شکارچی در منطقه می‌شود. از سوی دیگر، این پرندگان در مواردی با سیم‌های فشار قوی برخورد کردند و در نتیجه شماری از آنها تلف شدند. این نشان می‌دهد که نباید سرخود دست به اقداماتی از این قبیل زد بلکه باید این امور را به طبیعت سپرد.
کهرم، از خشک شدن تالاب‌های کشور به‌عنوان یکی دیگر از عوامل تهدید‌کننده محل‌های امن پرندگان مهاجر یاد کرد و گفت: ایران یکی از کریدورهای اصلی پرندگان مهاجر است اما خشک شدن تالاب‌ها یکی پس از دیگری این کریدور را ناامن کرده است.
برای نمونه، گاوخونی به کلی خشک شده، همچنان‌که پریشان، هامون، بختگان و تالاب‌های دیگری که هر سال میزبان هزاران پرنده بود اکنون قابلیت خود را برای میزبانی از دست داده است.
ضرورت پایش زیستگاه‌ها
مهندس پرویز بختیاری، مدرس پرنده نگری نیز در این باره به همشهری گفت: مهم‌ترین مسئله‌ای که متأسفانه تاکنون نادیده گرفته شده، مدیریت پرندگان کوچنده در فصل مهاجرت است.
در حالی که ضروری است در زمان مهاجرت، هر روز تالاب‌ها و دیگر محل‌های زمستان گذرانی پایش شود تا درصورت مشاهده هر نوع بیماری به‌خصوص آنفلوانزای مرغی، مدیریت ویژه اعمال شود.
وی در ادامه گفت: چند سالی است که تعداد برخی گونه‌های مهاجر به کشور کم شده که با پایش زیستگاه‌ها می‌توان این‌گونه‌ها را شناسایی و عوامل کاهش جمعیت آنها را بررسی کرد. برای نمونه، گونه عروس‌غاز بسیارکم و نادر شده و علت این کاهش هم مشخص نیست.
بختیاری تصریح کرد: پرنده‌های کنار آبزی و آبزی به لحاظ بین‌المللی و ملی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند در حالی که در کشور ما چندان به این پرنده‌ها اهمیت نمی‌دهیم، تا آنجا که اصلا برای ما مهم نیست که چرا «گیلانشاه خالدار» این‌گونه نادر، سال‌هاست در میان پرندگان مهاجر دیده نشده؛ شاید هم منقرض شده است؛
پرنده‌ای که از مناطق شمالی به ایران می‌آمد و با عبور از کشور ما به آفریقا مهاجرت می‌کرد. خروس کولی دشتی هم از گونه‌هایی است که وضعیت بحرانی دارد. پایش می‌تواند به بسیاری از پرسش‌ها پاسخ دهد و زمینه را برای حفاظت از این پرندگان نادر فراهم سازد.
این مدرس طبیعت گردی هم در بخشی از سخنان خود از دلسوزی‌های غیرمسئولانه انتقاد کرد وگفت: ما خیلی وقت‌ها قصد خدمت به حیوانات وحیات وحش داریم اما براثر ناآگاهی در واقع باعث نابودی آنها می‌شویم.
براساس مطالعات علمی هر چیزی در طبیعت باید سیر طبیعی خود را طی کند زیرا دخل و تصرف باعث برهم زدن نظم می‌شود. اگر پرنده‌ای براثر کم غذایی می‌میرد این قانون طبیعت است.
ما نباید با اقداماتی نظیر دانه دادن به پرندگان آن را جبران کنیم. بهترین حمایت فقط وفقط حفاظت از زیستگاه‌ها به دور از دخل و تصرف است. مطمئن باشید طبیعت کار خودش را بهتر از ما انجام می‌دهد.
